Czy różni się wózek aktywny od zwykłego wózka ręcznego?
Odpowiedź na pytanie zadane w tytule tego artykułu można zawrzeć w jednym słowie: funkcja. Aby jednak bardziej rozjaśnieć temat czytelnikom, którzy nigdy wcześniej się nad takim podziałem wózków nie zastanawiali pozwolę sobie opowiedzieć co tak naprawdę kryje się za tym niepozornym stwierdzeniem. Poniżej znajduje się odpowiedź na takie pytania jak:
- Jaka jest różnica w budowie wózków ?
- Jak zdefiniować potrzeby użytkownika tak, aby dobrać najlepszy sprzęt?
- Z jakimi kosztami trzeba się liczyć kupując wózek inwalidzki i jakie dofinansowanie przysługuje na omawiane typy wózków?
Budowa
Wózki ręczne
Jeśli wózki aktywne od zwykłych wózków ręcznych różni ich przeznaczenie, a zatem funkcja jaką mają spełniać, muszą przede wszystkim charakteryzować się one odmienną budową. Wózki inwalidzkie ręczne są to wózki i dużych rozmiarach, stosunkowo ciężkie i o ustandaryzowanych, uniwersalnych parametrach. Oparcia w wózkach ręcznych są wysokie na tyle, aby zapewniać wygodne i stabilne podparcie pleców. Posiadają one rączki dla osoby prowadzącej, a niektóre z nich również zamontowane przy rączkach hamulce. Podłokietniki w wózkach ręcznych są wysokie, dzięki czemu użytkownik może przyjąć komfortową postawę siedzącą i oprzeć wygodnie przedramiona. Przeważnie podłokietniki mają też funkcję odchylenia lub całkowitego szybkiego demontażu, co ułatwia transfery, np. z krzesła na wózek. Rama w wózkach ręcznych zazwyczaj opiera się na systemie krzyżakowym, co pozwala na szybkie składnie i rozkładanie sprzętu, przez co jednak wózek jest cięższy, a jednocześnie mniej wytrzymały na obciążenia zewnętrzne. W związku z możliwością składania ramy, podnóżki w tego typu wózkach są odchylane. Dzięki tej możliwości również pionizacja chorego z wózka jest komfortowa i bezpieczna. Podczas wstawania może on mieć podudzia ustawione pod kątem prostym do ud, a stopy w pełni, płasko postawione na podłoże i w ten sposób zapewnić sobie stabilną płaszczyznę podparcia. Koła w wózkach ręcznych przenoszą obciążenia w stosunku: 60% koła tylne i 40% koła przednie. Wynika to głównie z położenia siedziska, którego powierzchnia jest równoległa do podłoża. Definiuje to niekorzystne dla samodzielnej jazdy umiejscowienie środka ciężkości – samodzielne poruszanie się takim wózkiem wymaga znacznego nakładu energii, a manewrowanie między przeszkodami jest utrudnione. Parametry te umożliwiają jednocześnie bezpieczne przemieszczanie przy pomocy osoby prowadzącej, ponieważ siedzący przyjmuje stabilną postawę, a prawdopodobieństwo przewrócenia się wózka wraz z użytkownikiem jest niewielkie. Waga wózków tego typu waha się średnio w granicach 16-20 kg. Elementami, które kupujący może dostosować według własnych potrzeb są:
- szerokość siedziska,
- rodzaj kół ( opony pneumatyczne / pełne),
- kolor*,
- obecność hamulców dla osoby prowadzącej*,
- możliwość złożenia oparcia ( w celu minimalizacji gabarytów wózka po złożeniu)*
*opcje dostępne w wybranych modelach
Wózki aktywne
Podstawowym założeniem konstrukcji wózka aktywnego jest umożliwienie użytkownikowi jak największej swobody ruchów. Tego typu wózki mają ogromne możliwości personalizacji. Oznacza to, że zarówno wymiary poszczególnych części wózka, jak i obecność wyposażenia dodatkowego może zostać dopasowana do konkretnego użytkownika. Oparcia w wózkach aktywnych zazwyczaj nie posiadają rączek dla osoby prowadzącej, jednak zazwyczaj są one dostępne jako wyposażenie dodatkowe. Wysokość oparcia, podobnie jak głębokość i szerokość siedziska dobierane są indywidualnie, tak oby zapewniać siedzącemu swobodę ruchów tułowia i rąk, bezpiecznie stabilizując przy tym nogi i miednicę. Podłokietniki najczęściej mają formę osłon bocznych, są bowiem pozbawione miękkich, tapicerowanych elementów, na które użytkownik miałby odkładać przedramiona oraz są stosunkowo niskie, tak aby nie krępować ruchów. Rama w wózkach aktywnych może być wykonana jako scalona, sztywna konstrukcja, będąca opcją bardziej wytrzymałą, ale jednocześnie trudniejszą w transporcie. Dostępne są też wózki aktywne na ramie składanej, o mniejszej sztywności i mniejszym dopuszczalnym maksymalnym obciążeniu, ale przy tym bardzo mobilne. Położenie środka ciężkości w wózkach do aktywnej rehabilitacji w niektórych modelach posiada możliwość pełnej modyfikacji przy pomocy adaptera, a niekiedy jest wykonywane fabrycznie pod konkretnego użytkownika. Rozkład sił na koła to: 85-90% koła tylne i 10-15% koła przednie. Taki układ przy jednoczesnych niewielkich rozmiarach kółek przednich pozwala na wygodne samodzielne poruszanie się na wózku i łatwe manewrowanie, jednak wymaga koordynacji i wprawy, ponieważ opisane parametry zwiększają prawdopodobieństwa przewrócenia się wózka wraz z użytkownikiem. Waga wózków aktywnych osiąga bardzo małe wartości w porównaniu do uniwersalnych wózków ręcznych, począwszy nawet od 6,5 kg. Możliwości wyposażenia dodatkowego i modyfikacji jest o wiele więcej, niż powyżej opisanych, kupujący może m.in. dopasować nachylenie kół tylnych, wyposażyć wózek w elementy ułatwiające sterowanie osobom z tetraplegią, w kółka antywywrotne – dla początkujących użytkowników czy dopasować sprzęt do uprawianej przez siebie dyscypliny sportowej.
Potrzeby
Wózek ręczny
Aby określić jaki typ wózka będzie odpowiedni, kupujący powinien określić stan fizyczny chorego, trwałość dysfunkcji ruchowej, która predysponuje do korzystania z takiego sprzętu, a co za tym idzie czas jaki użytkownik będzie na takim wózku spędzał oraz warunki jego użytkowania. Dzięki tym informacjom łatwiej będzie określić funkcję, jaką chcemy aby wózek spełniał. W przypadku wózków ręcznych będą to:
- zapewnienie wygodnej, bezpiecznej i stabilnej postawy osobie siedzącej,
- umożliwienie wygodnej jazdy osobie prowadzącej wózek,
- łatwość transportowania,
- uniwersalność, możliwość wykorzystania jednego wózka przez kilka osób.
Wózki ręczne zalicza się do wózków ciężkich, słabo zintegrowanych z pacjentem i otoczeniem. Samodzielna jazda takim wózkiem jest trudna i wyczerpująca, niekomfortowa na długie dystanse. Wszystkie te aspekty definiują wózek ręczny jako idealny model dla:
- osób po urazie rdzenia kręgowego, będących we wczesnym okresie rehabilitacji i nie mogących samodzielnie poruszać się na wózku,
- osób starszych,
- osób, które potrzebują wózka na krótki okres, w związku z czasowym ograniczeniem sprawności,
- chorych wymagających transportu w szpitalach i ośrodkach opiekuńczych.
Wózek aktywny
Podstawową funkcją wózka aktywnego jest jak sama nazwa wskazuje aktywna rehabilitacja. Oznacza to, że wózek tego typu zapewnia jak największą swobodę, dopasowaną do stanu funkcjonalnego osoby z niepełnosprawnością ruchową. Sprzęt tego typu ma mobilizować użytkownika do codziennych aktywności i stanowić bodziec do osiągania samodzielności.
Jednocześnie, należy pamiętać, że wózki aktywne są bardzo zwrotne, nie trudno się na nich przewrócić oraz wymagają nieustannego balansowania ciałem przez użytkownika. Ich funkcją nie jest stabilizowanie i zapewnienie komfortu siedzenia, a aktywizacja. Jest to zatem sprzęt przeznaczony dla:
- osób z utrwalonymi dysfunkcjami narządu ruchu, które chcą osiągnąć maksymalną samodzielność w życiu codziennym.
Koszty
Wózek ręczny
Niewątpliwie jedną z kluczowych kwestii dla kupującego są koszy jakie wiążą się z nabyciem wózka. Wózki uniwersalne, ręczne są najtańszym typem wózków inwalidzkich dostępnych na rynku. Ze względu standaryzację parametrów wózki ręczne są produkowane seryjnie, a ich budowa jest stosunkowo prosta co minimalizuje koszty producenta, a co za tym idzie również cena detaliczna jest stosunkowo niska.
Ceny poszczególnych modeli zaczynają się od 350 zł, przy czym średnio wynoszą one około 600 zł.
Dofinansowanie:
W przypadku wózków ręcznych kupujący znajduje się w bardzo korzystnej sytuacji pod względem dofinansowania. Jeżeli bowiem lekarz wypisze odpowiednie zlecenie na wyroby medyczne, Narodowy Fundusz Zdrowia zrefunduje 100% wartości wózka, do limitu 600zł. Oznacza to, że jeśli wózek kosztował będzie 600 zł lub mniej kupujący nie ponosi żadnych kosztów. Wózek zostanie wydany ze sklepu medycznego w zamian za prawidłowo uzupełnione przez lekarza zlecenie. Jeśli natomiast cena wózka przekracza 600 zł, NFZ pokryje równowartość limitu, a więc 600 zł, natomiast kupujący zobowiązany jest do pokrycia pozostałej kwoty. Dofinansowanie takie przysługuje każdej osobie ubezpieczonej raz na 5 lat w przypadku osób dorosłych oraz raz na 3 lata w przypadku dzieci.
Dodatkowo, przy zakupie wózka droższego niż wartość limitu NFZ, jeśli osoba kupująca wózek posiada aktualne orzeczenie o posiadanym stopniu niepełnosprawności, ma prawo ubiegać się o dofinansowanie do zakupu wózka inwalidzkiego ze środków PFRON, w odpowiedniej dla miejsca zamieszkania placówce pomocy społecznej. Wartość takiego dofinansowania ustalana jest indywidualnie dla każdego przypadku, jednak stanowić ona może nie więcej jak 150% wartości refundacji NFZ, czyli w tym przypadku maksymalnie 900zł.
Wózek aktywny
Wózki aktywne ze względu na to, że nie są wyrobami seryjnymi, a wykonywane są indywidualnie pod konkretnego użytkownika osiągają często bardzo wysokie ceny. O wartości konkretnego modelu decyduje ilość wybranych opcji dodatkowych wyposażenia, materiały wykonania i producent. Widełki cenowe w przypadku wózków aktywnych rozpoczynają się od około 4500 zł, przy czym cena ostateczna zawsze ustalana jest indywidualnie.
Dofinansowanie:
Kupujący nie jest w tym przypadku w tak korzystnej sytuacji jak przy zakupie wózka ręcznego. Wartość dofinansowania przez NFZ wynosi tu 100% z limitu 1700zł. W związku z tym, kupujący musi liczyć się z koniecznością pokrycia pozostałej kwoty, a więc około 3000 zł wzwyż.
Podobnie i w tym przypadku jednak o pomoc w zakupie wózka kupujący posiadający orzeczenie o stopniu niepełnosprawności ma prawo zwrócić się do odpowiedniego MOPS/PCPR. Wynosi ono tak jak poprzednio 150 % wartości limitu NFZ, a więc 2550 zł. Choć kwota ta prawdopodobnie nie pokryje całości wkładu własnego jaki uiścić ma kupujący, to warto się o nią starać. Z prośbą o pomocą w zakupie wózka o lepszych parametrach osoba z niepełnosprawnością może zwrócić się także do fundacji wspierających takie cele.
Źródła:
„Wybór i eksploatacja wózka inwalidzkiego” Maciej Sydor, Poznań 2003, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
„Wózek aktywny – zasady doboru” Emilia Mikołajewska, Acta Bio-Optica et InformaticaMedica 3/2010